Petras

Widok na Petras (http://petras-excavations.gr)

Pod koniec maja tego roku odbył się kolejny już objazd naukowy po zabytkach Krety epoki brązu (co dwa lata wyjazd organizuje Pani Agata Ulanowska z Zakładu Archeologii Egejskiej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego). 
W lipcu prezentowaliśmy już relację fotograficzną przygotowaną dla Was przez uczestniczkę objazdu, Agatę Boruc (aby obejrzeć zdjęcia kliknij TUTAJ lub wejdź na FB SKN MN). 

Dzisiaj przedstawiamy fragment przewodnika po stanowiskach Krety, przygotowanego specjalnie na użytek objazdowiczów. Artykuł jednej z członkiń SKN Mare Nostrum, Kingi Kopańskiej, dotyczy centrum pałacowego w Petras, zlokalizowanego w regionie malowniczej Zatoki Siteia na północnym wybrzeżu wyspy.

Przyjemnej lektury!

[Kliknij "Read more" aby przejść do artykułu]

Poszukiwania centrum pałacowego w regionie zatoki Siteia zaczęte były już przez Nikolaosa Platona i Kostisa Dawarasa. W 1900 r. angielski archeolog Bozange (?) po próbnych sondażach stwierdził, że stanowisko w Petras jest źle zachowane, i nie opłaca się na nim kopać. Systematyczne wykopaliska prowadzone są przez Metaksię Tsipopoulou od roku 1985. [1] 

Petras położone jest na czterech wzgórzach, pomiędzy którymi znajdują się dwie doliny. W starożytności doliny te były wypełnione wodą, i stanowiły jezioro – największe wtedy, jak wykazują badania, na Krecie.[2] 

Ze względu na swoje geograficzne położenie, Petras było już zamieszkiwane w czasach późnego neolitu. Jako miasto i port miało duże znaczenie w okresie starszych pałaców, na co wskazują kontakty z pozostałymi ośrodkami na Krecie, Morzu Egejskim i wschodnim Morzu Śródziemnym.[3] 

W okresie średniominojskim IA/B Petras znajdowało się w wyróżniającej pozycji – miało centralny plac, produkcję miejscową ceramiki, i importy z innych regionów Krety. Zapewne wtedy jedna z elit przejęła władzę, i zbudowała pałac.[4] 

Pałac w Petras został zbudowany w okresie średniominojskim IIA (1900-1800 p.n.e.). Zachowało się 2.500 m2 powierzchni pałacu, jednakże pierwotnie był większy; nie jest to jednak możliwe już dzisiaj do zbadania, gdyż zniszczona została jego cała południowa część. Składa się z trzech części: zachodniego skrzydła, centralnego dziedzińca i otwartej przestrzeni na wschodzie. Na północnym-zachodzie znajdują się magazyny. Sam pałac miał co najmniej dwa piętra.[5]

Widok na Petras (http://petras-excavations.gr)

Z okresu średniominojskiego IB pochodzi depozyt ceramiczny Lakkos, odnaleziony w północnej części pałacu.[6] Zawierał on zarówno importy z terenów wyspy (White-on-Dark, Polychrome, , Monochrome, Dark-on-Light, Plain, Buff-Burnished, White-Slipped, Dark/Red Wash Wares), jak i lokalnie produkowane naczynia – Spatter Wares, Rough-Burnished Wares. Rozmaitość wyrobów i naczyń interpretowana jest jako poświadczenie o istnieniu pewnych społecznych aktywności w Petras, o charakterze ceremonialnego spożywania napojów i jedzenia.[7]

Przykłady naczyń z depozytu Lakkos (http://petras-excavations.gr)

Mur fortyfikujący, który podtrzymuje zbocza wzgórza na którym zbudowany jest pałac, został wzniesiony w okresie średniominojskim IIA. W południowo-wchodnim narożniku wybudowano bastion, a na osi północ-wschód/południe-zachód prostokątny budynek. Wszystkie te konstrukcje miały świadczyć o sile pałacu, i być widoczne dla przybywających od strony morza.[8] 

Pałac ma trzy główne fazy architektoniczne. Pierwsza kończy się po wielkim pożarze w okresie średniominojskim IIB (1700 p.n.e.). W okresie późnominojskim IA (1600-1480 p.n.e.) pałac został odbudowany (za wyjątkiem archiwum hieroglificznego).[9] Używano tych samych murów, centralnego dziedzińca, a budynki zostały zbudowane nad poprzednimi. Drugi pałac niesie ślady dwóch katastrof, prawdopodobnie o charakterze naturalnym. W ostatniej fazie pałacu, w okresie późnominojskim IB (1480-1425 p.n.e.) zachodzą istotne zmiany – zmniejszenie centralnego dziedzińca, i zwiększenie terenów magazynowych. Z warstwy ostatecznej katastrofy pochodzą dwie tabliczki z pismem linearnym A.[10]

Plan Pałacu (http://petras-excavations.gr)

Dziedziniec centralny pałacu zbudowany był na osi północ-południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. Używany był on podczas wszystkich faz funkcjonowania pałacu. Zachodnie i wschodnie krawędzie dziedzińca stanowiły ściany przylegających budynków. Schody znajdowały się w północnej części dziedzińca, a w północno-wschodnim rogu pomieszczenie – prawdopodobnie do kontrolowania dostępu do dziedzińca. Podłoga była przykryta tynkiem dobrej jakości. [11] Po zniszczeniach w okresie późnominojskim IA po wschodniej stronie dziedzińca wybudowano stoę.[12]

Po zniszczeniu pałacu i systemu pałacowego, nastąpił poważny kryzys. Widoczne są jeszcze ślady użytkowania w miejscu pałacu, ale i na zboczach wzgórza, w okresie późnominojskim IIIA (1400-1300). W czasach bizantyńskich (XII w. n.e.) na ruinach pałacu powstał cmentarz. 

Okres świetności Petras przypada na okres funkcjonowania pierwszej, najstarszej fazy pałacu.[13] 

Magazyny północne znajdują się poziom niżej od głównego budynku pałacu. Są one połączone zarówno z monumentalnymi schodami, które prowadzą na dziedziniec centralny, z pałacem, jak i z zewnętrznymi schodami. Magazyny miały co najmniej dwa piętra, na co wskazuje między innymi południowa ściana korytarza, która zachowała się na wysokość 1,8 m. W magazynach odkryto 36 wielkich pitosów. Magazyny zostały zniszczone przez ogień, jak i reszta pałacu, w okresie późnominojskim IB.[14]

Plan magazynów (http://petras-excavations.gr)

W zachodniej części pałacu odkryto archiwum hieroglificzne. Na początku okresu śreniominojskiego IIA struktury socialne i ekonomiczne były na tyle wystarczająco rozwinięte, aby mogła powstać administracja pałacowa.[15] Pierwotnie znajdowało się ono na piętrze, nad bramą wejściową. Z powodu pożaru, który zniszczył pierwszy pałac, pomieszczenie w którym znajdowało się archiwum, wraz z całą jego zawartością, spadło do poziomu parteru. W okresie młodszych pałaców, ta część pałacu przestała być używana.[16] W archiwum odkryto gliniane tabliczki różnych typów, na których osoby piszące notowały informacje dotyczące zawartości magazynów. Odnaleziono także odciski należące do ponad 40 pieczęci, które wskazują na skomplikowany system księgowości pałacu. Wyjątkowym zabytkiem jest brązowe narzędzie do rycia, które posiadało zapewne drewnianą rączkę.[17]

Badania w archiwum wykazały, że miało ono dwie osoby piszące, które pracowały jeszcze w momencie katastrofy. Na ceramikę znalezioną w archiwum składały się różnego rodzaju naczynia, jak talerze i miseczki, używane przez pracujących i ich pomocników.[18] 

Na najbardziej południowym, zachowanym do dzisiaj, terenie pałacu, w okresie starszych pałaców, znajdowało się miejsce kultu. Centralna część budynku posiadała kamienną ławę, o długości 4 m, pokrytą tynkiem. Południowa ściana pokryta była pionowymi płytami – ortostatami. Po katastrofie w okresie średniominojskim IIB, zbudowane zostały dwie nowe pionowe ściany, a centralna część została zasypana, i nie była już używana. Najmniejsze kwadratowe pomieszczenie, przejęło funkcję kultową, i pełniło ją do ostatecznego zniszczenia w późnominojskim IB. W pomieszczeniu tym odnaleziono ponad 600 fragmentów malowanego tynku.[19]

Plan miejsca kultu (http://petras-excavations.gr)

Miasto znajdowało się po bokach wzgórza, na którym stał pałac. W okresie młodszych pałaców (1600-1500 p.n.e.), na miejscu wcześniejszego budynku należącego do pierwszego pałacu, został tam wybudowany między innymi Dom I.1. w Petras. Zajmował on powierzchnię 240 m2, miał dwa piętra. Jest przykładem budowli mieszkalnej minojskiej elity.[20] Składał się z kuchni, magazynów, pomieszczenia do produkcji wina i jego przechowywania. Na piętrze znajdowały się sypialnie, jadalnia i weranda. 

Plan Domu I.1 (http://petras-excavations.gr)

W Domie I.1 odnaleziono dużą liczbę ceramiki, zdobionej i nie[21], kamienne narzędzia[22], opsydian, kamienne naczynia, ciężarki tkackie[23]. Dom uległ zniszczeniu po trzęsieniu ziemi w okresie późnominojskim IA. 

Ciężarki tkackie z Domu II.1 (http://petras-excavations.gr)

Z tego samego okresu pochodzi także Dom II.1, o zachowanej powierzchni 200 m2 i dwóch piętrach. W Domu II.1 zachowały się interesujące rozwiązania architektoniczne, t.j. świetlik, salę centralną z tynkowaną podłogą i klatkę schodową prowadzącą na piętro. W ostatniej fazie użytkowania domu, został on przekształcony na dom o charakterze przemysłowym – barwienia wełny i tkactwa, o czym świadczą znaleziska narzędzi i ceramiki używanej do tego celu. Górne piętro mieściło pomieszczenia mieszkalne.[24] Dom II.1 uległ zniszczeniu, zapewne w wyniku trzęsienia ziemi, w okresie późnominojskim IA, następnie został odbudowany i użytkowany, aż do ostatecznego zniszczenia w okresie późnominojskim IB. 

Plan Domu II.1 (http://petras-excavations.gr)

Pałac w Petras zawiera cechy innych znanych minojskich pałaców z terenów Krety. Swoją świetność przeżył on w pierwszej fazie pałacu. Odkryte z tego okresu archiwum hieroglificzne jest najlepiej zachowanym tego typu budynkiem. Podstawową cechą odróżniającą Petras od innych pałaców wydaje się fakt, że pałac nie rozrastał się równolegle we wszystkich stronach wokół dziedzińca centralnego. W okresie nowego pałacu, Petras było swego rodzaju centrum przemysłowym. Wśród znalezisk ze stanowiska, pojawiło się wiele unikatowych i dobrze zachowanych zabytków; Najlepszym przykładem jest kamienny fragment tłoczni wina. O elitarnym charakterze Petras świadczą zarówno przebadane archeologicznie przykłady domów mieszkalnych, jak i jakość odnalezionej ceramiki.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

[1] M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia: The Palace, the town, the hinterland and the protopalatial background”, in: Monuments of Minos. Rethinking the Minoan palaces. Proceedings of the International Workshop “Crete of the hundred Palaces?” held at the Universite Catholoque de Louvain, Louvain-la- Neuve, 14-15 December 2001, Aegeum 23, J. Driessen, I. Schoep R. Laffineur (eds.), Liege 2002, pp. 133-134. 

[2] Μ. Τσιποπούλου, Κ. Ζερβάκη, „Ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου Πετρά Σητείας. Μινωική πόλη και ανάκτορο”, in: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της πολιτισμικής κληρονομίας, Διαχείριση, εκπαίδευση, επικοινωνία., Α. Μπούνια, Ν. Νικονάνου, Μ. Οικονόμου (eds.) , Αθήνα 2008, p. 572. 

[3] Loc. cit. 

[4] M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia…, p. 137. 

[5] Μ. Τσιποπούλου, Κ. Ζερβάκη, op.cit., p. 573. 

[6] D.C. Haggis, “Stylistic Diversity and Diacritical Feasting at Protopalatial Petras: A Preliminary Analysis of the Lakkos Deposit” in: American Journal of Archaeology, v.111, n.4, N.J. Norman (ed.), Boston 2007, p. 718. 

[7] Ibidem, p. 756. 

[8] M. Tsipopoulou, „Before During, After: The Architectural phases of the palatia building at Petras, Siteia”, in: Meletemata. Studies in Aegean Archaeology presented to Malcolm H. Wiened as he enters his 65th year, P. Betancourt, V. Karageorghis, R. Laffineur, W.D. Niemeir (eds.), Liege 1999, p. 849. 

[9] M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia…, p.139. 

[10] Ibidem, p.140. 

[11] M. Tsipopoulou, “The Central Court of the Palace of Petras”, in: Krinoi kai Limenes. Studies in Honor of Joseph and Maria Shaw, P.P. Betancourt, M.C. Nelson, H. Williams (eds.), Pennsylvania 2007, p. 51. 

[12] Ibidem, p. 53. 

[13] M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia…, p.138. 

[14] Ibidem, p.139. 

[15] M. Tsipopoulou, E. Hallager, The hieroglyphic archive at Petras, Siteia, Athens 2010, p. 21. 

[16] M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia…, p.139. 

[17] M. Tsipopoulou, E. Hallager, op.cit., p. 133. 

[18] Ibidem, p. 237. 

[19] M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia…, p.139. 

[20] M. Τσιποπούλου, H. Dierckx, „Υστερομινωικό ΙΑ σπιτι Ι.1 στον Πετρά Σιτείας: δομή, λειτουργία και κατανομή των ευρημάτων”, in: Πεπραγμένα του Θ’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, Ελούντα, 2001, Α1, Ηράκλειο, p. 298. 

[21] Ibidem, p. 301-304. 

[22] Ibidem, p. 301-306. 

[23] Ibidem, p. 307. 

[24] M. Tsipopoulou, E. M. Alberti,”LM IB Petras: the pottery from Room E in House II.1”, in: LM IB pottery relative chronology and regional differences, Acts of a workshop held at the Danish Institute at Athens in collaboration with the INSTAP Study Center for East Crete, 12-29 June 2007, Brogan T.M., Hallager E. (eds..), Athens 2011 .

Bibliografia

1. D.C. Haggis, “Stylistic Diversity and Diacritical Feasting at Protopalatial Petras: A Preliminary Analysis of the Lakkos Deposit” in: American Journal of Archaeology, v.111, n.4, N.J. Norman (ed.), Boston 2007, p. 715-775.
2. M. Tsipopoulou, „Before During, After: The Architectural phases of the palatia building at Petras, Siteia”, in: Meletemata. Studies in Aegean Archaeology presented to Malcolm H. Wiened as he enters his 65^th year, P. Betancourt, V. Karageorghis, R. Laffineur, W.D. Niemeir (eds.), Liege 1999, p. 847-855.
3. M. Tsipopoulou, “Petras, Siteia: The Palace, the town, the hinterland and the protopalatial background”, in: Monuments of Minos. Rethinking the Minoan palaces. Proceedings of the International Workshop “Crete of the hundred Palaces?” held at the Universite Catholoque  de Louvain, Louvain-la- Neuve, 14-15 December 2001, Aegeum 23, J. Driessen, I. Schoep R. Laffineur (eds.),  Liege 2002, p. 133-144.
4. M. Tsipopoulou, “The Central Court of the Palace of Petras”, in: Krinoi kai Limenes. Studies in Honor of Joseph and Maria Shaw, P.P. Betancourt, M.C. Nelson, H. Williams (eds.), Pennsylvania 2007, p.49-59.
5. M. Tsipopoulou, E. M. Alberti, ”LM IB Petras: the pottery from Room E in House II.1”, in: LM IB pottery relative chronology and regional differences, Acts of a workshop held at the Danish Institute at Athens in collaboration with the INSTAP Study Center for East Crete, 12-29 June 2007, Brogan T.M., Hallager E. (eds..), Athens 2011, p. 463-498.
6. M. Τσιποπούλου, H. Dierckx, „Υστερομινωικό ΙΑ σπιτι Ι.1 στον Πετρά Σιτείας: δομή, λειτουργία και κατανομή των ευρημάτων”, in: Πεπραγμένα του Θ’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, Ελούντα, 2001, p. 297-315.
7. M. Tsipopoulou, E. Hallager, The hieroglyphic archive at Petras, Siteia, Athens 2010.
8. Μ. Τσιποπούλου, Κ. Ζερβάκη, „Ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου Πετρά Σητείας. Μινωική πόλη και ανάκτορο”, in: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της πολιτισμικής κληρονομίας, Διαχείριση, εκπαίδευση, επικοινωνία., Α. Μπούνια, Ν. Νικονάνου,  Μ. Οικονόμου (eds.) , Αθήνα 2008, p. 567-577.

Autor: K. Kopańska.